در طول تاریخ معماری و شهرسازی ایران پس از اسلام، در مقاطع مختلف زمانی شاهد نشیب و فرازهای بسیار هستیم.
نشیب و فرازهایی که شاید امروز ما را به انحراف از اصول نهادین معماری
ایرانی و اسلامی کشانده باشد. حضیضهایی چون حمله مغولان و انحطاط مفهوم
شهرنشینی، حمله تیمور و... و فرازهایی چون شکوه معماری و شهرسازی دوران
صفوی از دیرباز پایههای معماری و شهرسازی را دچار تغییر کردند.
اوج شخصیت بومی ایران در کنار تجسم اسلام و اصول اسلامی را میتوان در
معماری و شهرسازی صفویه مشاهده کرد. مکتب معماری اصفهان با معرفی ارزشهای
معمارانه و شهرسازانه نظیر وحدت در کثرت، تقارن، توازن، تعادل و... برگ
جدیدی را در تاریخ معماری و شهرسازی زادبوم ایران گشود. صفویان با به اوج
رساندن هنر و معماری در ساخت ابنیه و فضاهای شهری نابترین تجلی اسلام را
در معماری و شهرسازی ایران به ارمغان آوردند. در کلامی کلی، روح غالب
اسلامی در معماری و شهرسازی این دوران مشهود است.
بعد از حمله اعراب در سال 652 معماری و شهرسازی ایران دچار دگرگونی کامل
می شود. بناهای اشرافی با ارتفاع زیاد مانند کاخ ها، آتشکده ها جای خود را
به تدریج به مساجد با ارتفاع کم و بناهایی با کارکرد معمولی به توده هایی
با ویژگی های مذهبی شدند. پس معماری و شهرسازی ایران از بعد از این با نام
معماری ایرانی- اسلامی نام گذاری می شود.